ورود به دنیای بازی‌های شانسی و شرط‌بندی، همواره با پرسش‌های عمیق فقهی و حقوقی همراه بوده است. یکی از بنیادی‌ترین این پرسش‌ها برای بخش بزرگی از مخاطبان، حکم این فعالیت‌ها در دین اسلام است. آیا قمار یا شرط بندی در اسلام جایز است؟ چرا شریعت اسلامی با این پدیده مخالف است و آن را حرام می‌داند؟ آیا تفاوتی میان اشکال سنتی و مدرن آن، مانند سایت‌های شرط بندی آنلاین، وجود دارد؟ و نگاه قرآن به عنوان اصلی‌ترین منبع تشریع، به این موضوع چیست؟ این مقاله با رویکردی آکادمیک و تحلیلی، به تمامی این پرسش‌ها پاسخی جامع و مستند ارائه خواهد داد. هدف ما در این نوشتار، بررسی عمیق مبانی فقهی، تاریخی و حقوقی حرمت قمار در اسلام و تحلیل چالش‌های نوظهور آن در دنیای امروز است تا مخاطبان به درکی کامل از این موضوع دست یابند.
ریرا بت | بررسی سایت RiraBet و لینک ورود
مفهوم‌شناسی قمار (مَیسِر) در فقه اسلامی
برای درک دقیق حکم یک موضوع، ابتدا باید تعریف و ماهیت آن را شناخت. در ادبیات فقهی اسلام، از دو واژه کلیدی برای اشاره به این مفهوم استفاده می‌شود: «قمار» و «مَیسِر». اگرچه این دو غالباً به جای یکدیگر به کار می‌روند، اما «میسر» واژه‌ای است که در قرآن کریم برای اشاره به این عمل استفاده شده و دارای جامعیتی ویژه است.
علمای برجسته اسلامی تعاریف دقیقی از این مفهوم ارائه داده‌اند. برای مثال، فالیل جمالدین، از محققان اسلامی، شرط‌بندی را به عنوان ابزاری برای کسب ثروت از طریق شانس و تصادف، و نه بر پایه کار و تلاش مشروع، تعریف می‌کند. دکتر محمد ایوب، اقتصاددان اسلامی، این مفهوم را بسط داده و توضیح می‌دهد که در «میسر»، یک طرف با پرداخت مالی اندک، به دنبال به دست آوردن مال ارزشمند طرف دیگر است، در حالی که این انتقال مالکیت فاقد هرگونه معوض مشروع و منطقی است. در حقیقت، فرد می‌خواهد مسیری را که نیازمند تلاش، تخصص یا تبادل ارزش واقعی است، با تکیه بر بخت و اقبال، یک‌شبه طی کند. این عمل در فقه تحت عنوان «أکلُ المالِ بِالباطِل» (خوردن مال به ناحق) نیز طبقه‌بندی می‌شود که خود از محرمات بزرگ اقتصادی در اسلام است. بنابراین، پاسخ قاطع فقه اسلامی به پرسش «آیا قمار مجاز است؟» یک «خیر» بدون ابهام است.
بررسی ادله حرمت قمار در منابع اسلامی
حکم تحریم قمار در اسلام، یک نظر شخصی یا سلیقه‌ای نیست، بلکه مستند به ادله‌ای محکم از منابع اصلی دین، یعنی قرآن و سنت پیامبر (ص) است. این دلایل نشان می‌دهند که حرمت این عمل دارای ابعاد عمیق اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی است.
قرآن کریم: منبع اصلی تحریم
قرآن به صراحت و با لحنی قاطع، مؤمنان را از انجام قمار بر حذر داشته است. کلیدی‌ترین آیات در این زمینه عبارتند از:
- آیه ۲۱۹ سوره بقره: در این آیه، خداوند در پاسخ به سؤالی درباره شراب و قمار می‌فرماید: «يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ ۖ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا». ترجمه: «درباره شراب و قمار از تو سؤال می‌کنند، بگو: در آنها گناهی بزرگ و منافعی (مادی) برای مردم است؛ ولی گناه آنها از نفعشان بیشتر است.» این آیه با یک تحلیل هزینه-فایده دقیق، نشان می‌دهد که ضررهای فردی و اجتماعی قمار، به مراتب بر سودهای احتمالی و ناپایدار آن می‌چربد.
- آیات ۹۰ و ۹۱ سوره مائده: این آیات، لحن شدیدتری دارند و قمار را در کنار پلیدی‌های بزرگی چون شراب، بت‌پرستی و ازلام (نوعی بخت‌آزمایی در عربستان جاهلی) قرار می‌دهند. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.» ترجمه: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! شراب و قمار و بت‌ها و ازلام، پلید و از عمل شیطان است؛ از آنها دوری کنید تا رستگار شوید.» آیه بعدی، فلسفه این تحریم را بیان می‌کند: شیطان می‌خواهد از طریق قمار، میان شما دشمنی و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و نماز باز دارد.
سنت و احادیث نبوی
سنت پیامبر اسلام (ص) نیز به شدت بر حرمت قمار تأکید دارد. در احادیث متعددی، هرگونه شرط‌بندی که مبتنی بر شانس باشد، ممنوع اعلام شده است. برای نمونه، در حدیثی معتبر به شماره ۶۴۵ که در منابع روایی ذکر شده، پیامبر (ص) مؤمنان را تشویق می‌کند که به جای صرف اموال خود در قمار، آن را در راه صدقه و کمک به نیازمندان هزینه کنند. حدیث مشهور دیگری در صحیح بخاری (حدیث ۶۳۰۱) شدت حرمت را تا جایی می‌رساند که می‌فرماید: «هرکس به دوستش بگوید: بیا قمار بازی کنیم، باید (به عنوان کفاره) صدقه بدهد.» این حدیث نشان می‌دهد که حتی دعوت به این عمل نیز گناه‌آلود تلقی می‌شود.
تاریخچه قمار و چالش‌های آن در عصر دیجیتال
قمار پدیده‌ای نوظهور نیست. در دوران عربستان پیش از اسلام (عصر جاهلیت)، انواع مختلفی از بخت‌آزمایی و شرط‌بندی رواج داشت که مشهورترین آن «ازلام» بود. در این روش، از تیرهای بدون پر برای تعیین سرنوشت یا تقسیم گوشت قربانی استفاده می‌شد. اسلام با تحریم «میسر»، این سنت‌های جاهلی را که مبتنی بر شانس و تضییع حقوق بود، ریشه‌کن کرد.
با این حال، ماهیت قمار در طول تاریخ تغییر کرده و امروز با ظهور اینترنت، با چالشی به نام «کازینوهای آنلاین» و «سایت‌های شرط‌بندی» مواجه هستیم. این پلتفرم‌ها، دسترسی به انواع بازی‌های شانسی را به ساده‌ترین شکل ممکن فراهم کرده‌اند. سؤالی که مطرح می‌شود این است: آیا حکم این سایت‌ها با قمار سنتی متفاوت است؟
از دیدگاه فقهی، ماهیت عمل هیچ تغییری نکرده است. مادامی که فرد پولی را با هدف بردن مبلغی بزرگتر و با ریسک از دست دادن اصل پول وارد یک بازی مبتنی بر شانس می‌کند، عمل قمار محقق شده است. بنابراین، اینکه یک کازینو آنلاین در وب‌سایت خود ذکر کند «ما سایت شرط‌بندی نیستیم»، تأثیری در حکم شرعی آن ندارد. ملاک، حقیقت عمل است، نه عنوانی که به آن داده می‌شود. حتی بازی‌هایی که به صورت رایگان ارائه می‌شوند اما امکان پرداخت پول برای افزایش شانس یا خرید آیتم‌های شانسی (مانند Loot Box در بازی‌های ویدیویی) را فراهم می‌کنند، از نظر بسیاری از فقها، مصداق شبهه قمار و حرام هستند.
یک دیدگاه حاشیه‌ای و بسیار ضعیف در این میان مطرح می‌شود که اگر فرد پول برده شده از قمار را به فقرا ببخشد، آن پول «پاک» می‌شود. این دیدگاه از نظر اکثریت قاطع علمای اسلام، از جمله فقهای برجسته‌ای چون شیخ یوسف القرضاوی، مردود است. زیرا در اسلام، هدف وسیله را توجیه نمی‌کند. مالی که از راه حرام به دست آمده باشد، ذاتاً ناپاک است و با صدقه دادن تطهیر نمی‌شود؛ مانند آن است که فردی با مال دزدی، مسجد بسازد.
بررسی وضعیت حقوقی قمار در کشورهای اسلامی: یک تحلیل مقایسه‌ای
با توجه به مبانی فقهی ذکر شده، اغلب کشورهای اسلامی قوانینی سخت‌گیرانه علیه قمار وضع کرده‌اند. اما میزان اجرای این قوانین و رویکرد دولت‌ها متفاوت است. در ادامه به بررسی چند نمونه می‌پردازیم.
۱. شرط‌بندی در سومالی
سومالی با جمعیتی که تقریباً به طور کامل مسلمان (اهل سنت) هستند، قوانین خود را مستقیماً از شریعت استخراج می‌کند. در نتیجه، هرگونه فعالیت شرط‌بندی به شدت ممنوع است. با این حال، گزارش‌ها حاکی از وجود قمار زیرزمینی و استفاده شهروندان از کازینوهای آنلاین بین‌المللی است که دولت توانایی کامل برای مسدودسازی آنها را ندارد. مجازات دستگیری در حین قمار در این کشور می‌تواند بسیار شدید باشد و شامل مجازات‌های فیزیکی مانند شلاق در ملاء عام جهت بازدارندگی دیگران است.
۲. شرط‌بندی در قطر
قطر، به عنوان یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان، با وجود جمعیت عمدتاً مسلمان، با چالش‌های خاص خود روبروست. قوانین این کشور هرگونه قمار را ممنوع کرده است. با این حال، اشکال سنتی‌تری از شرط‌بندی مانند مسابقات شترسواری، همچنان به صورت غیررسمی وجود دارد. دولت قطر نظارت دقیقی بر اینترنت دارد، اما شهروندان همچنان راه‌هایی برای دسترسی به سایت‌های شرط‌بندی خارجی پیدا می‌کنند. اگرچه قانون وجود دارد، اما اجرای آن در مورد قمار آنلاین افراد، سخت‌گیرانه نیست.
۳. شرط‌بندی در امارات متحده عربی
امارات متحده عربی موضعی بسیار سخت‌گیرانه در قبال قمار دارد. بر اساس ماده ۴۱۴ قانون مجازات فدرال، هر شخصی که اقدام به قمار کند، ممکن است با مجازات حبس تا دو سال یا جریمه‌های سنگین مواجه شود. سازمان تنظیم مقررات ارتباطات و دولت دیجیتال (TDRA) این کشور، به طور فعال وب‌سایت‌های قمار را فیلتر و مسدود می‌کند. با وجود این قوانین، به دلیل ماهیت توریستی دبی، فعالیت‌های زیرزمینی همچنان گزارش می‌شود.
۴. شرط‌بندی در مصر
مصر وضعیتی منحصربه‌فرد دارد. با اینکه مصر یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌هایی است که شواهدی از بازی‌های شانسی در آن یافت شده و جمعیت آن اکثراً مسلمان است، کازینوهای فیزیکی در این کشور فعالیت می‌کنند. اما یک تبصره مهم وجود دارد: طبق قانون، شهروندان مصری و دارندگان پاسپورت مصری حق ورود و بازی در این کازینوها را ندارند. این مراکز صرفاً برای گردشگران خارجی تأسیس شده‌اند. در مورد کازینوهای آنلاین، قانون مشخصی وجود ندارد و شهروندان مصری به طور گسترده از آنها استفاده می‌کنند.
۵. شرط‌بندی در عربستان سعودی
عربستان سعودی، به عنوان خاستگاه اسلام، دارای سخت‌گیرانه‌ترین قوانین علیه قمار است. هرگونه شرط‌بندی بر اساس شریعت، جرم تلقی می‌شود و مجازات‌های سنگینی در پی دارد. برخلاف برخی شایعات، اصلاحات اجتماعی اخیر تحت رهبری محمد بن سلمان به هیچ وجه شامل قانونی‌سازی کازینو یا شرط‌بندی نبوده است. دولت عربستان نظارت بسیار شدیدی بر اینترنت دارد و دسترسی به سایت‌های قمار را مسدود می‌کند، هرچند برخی شهروندان همچنان از طریق VPN به این سایت‌ها دسترسی پیدا می‌کنند.
سوالات متداول (FAQ)
۱. آیا هر نوع شرط‌بندی در اسلام حرام است؟
بله، هر نوع شرط‌بندی که در آن طرفین پولی را وسط بگذارند و برنده بر اساس شانس یا یک رویداد نامعلوم، پول بازنده را تصاحب کند، مصداق قمار (میسر) و حرام است. استثنائات بسیار محدودی در فقه برای مسابقات مبتنی بر مهارت مانند تیراندازی یا اسب‌دوانی (به دلیل کاربرد نظامی در گذشته) ذکر شده که آن هم شرایط خاص خود را دارد.
۲. حکم شرکت در لاتاری‌ها و قرعه‌کشی‌های عمومی چیست؟
اگر برای شرکت در قرعه‌کشی، فرد مجبور به پرداخت پول برای خرید بلیط باشد (مانند لاتاری‌های دولتی در کشورهای غربی)، این عمل دقیقاً مصداق قمار است، زیرا فرد پول خود را در ازای شانس بردن جایزه‌ای بزرگتر به خطر می‌اندازد. این نوع قرعه‌کشی‌ها از نظر فقهی حرام هستند.
۳. آیا شرط‌بندی روی مسابقات ورزشی مانند فوتبال حرام است؟
بله، شرط‌بندی روی نتایج مسابقات ورزشی یکی از رایج‌ترین اشکال قمار مدرن است و هیچ تفاوتی با سایر انواع آن ندارد. از آنجا که نتیجه بازی نامشخص است و طرفین بر سر آن پول شرط‌بندی می‌کنند، این عمل به طور کامل مشمول ادله حرمت قمار می‌شود.
۴. چرا اسلام با قمار مخالف است در حالی که می‌تواند منافع اقتصادی داشته باشد؟
همانطور که در آیه ۲۱۹ سوره بقره اشاره شده، اسلام به وجود «منافع» احتمالی در قمار اذعان دارد، اما تأکید می‌کند که «گناه و ضرر آن بسیار بزرگتر از نفعش است». اسلام به دنبال کسب ثروت از طریق کار، تولید، تخصص و تبادل ارزش واقعی است. قمار این چرخه سالم اقتصادی را تخریب کرده، منجر به کسب ثروت بادآورده برای عده‌ای و فقر برای عده‌ای دیگر شده، کینه و دشمنی ایجاد می‌کند و افراد را از فعالیت‌های سازنده باز می‌دارد.
